Από τον συντακτικό ρόλο της αναφορικής αντωνυμίας, τη θέση της στην πρόταση και τη νοηματική σχέση της με τον (υπαρκτό ή εννοούμενο) προσδιοριζόμενο όρο εξαρτάται η πτώση, το γένος και ο αριθμός της. Έτσι, παρατηρούνται στον λόγο οι επόμενες συμφωνίες ή φαινόμενα:
- Συμφωνία ως προς το γένος και τον αριθμό.
- Συμφωνία κατά το νοούμενο.
- Συμφωνία προς το κατηγορούμενο.
- Αναφορική έλξη.
- Αναφορική έλξη και παράλειψη του προσδιοριζόμενου όρου.
- Αναφορική έλξη και μετάθεση του προσδιοριζόμενου όρου.
- Αντίστροφη έλξη.
- Ανθέλξη και βραχυλογία.
- Εγκιβωτισμός.
Αναλυτικότερα:
| 1. Συμφωνία ως προς το γένος και τον αριθμό.
|
Η αναφορική αντωνυμία, στην κανονική μορφή του λόγου, συμφωνεί με τον προσδιοριζόμενο όρο ως προς:
Η πτώση της όμως εξαρτάται από τη συντακτική λειτουργία της μέσα στην αναφορική πρόταση.
|
| Παραδείγματα
|
α. Ἀλλ’ ἵνα μὴ πόρρω τοῦ παρόντος γένωμαι, λαβὲ τὰ ψηφίσματα ἃ τοῖς Θασίοις καὶ Βυζαντίοις ἐγράφη. (Δημοσθένης, Περὶ τῆς ἀτελείας πρὸς Λεπτίνην 63)
Μτφρ: Αλλά για να μην απομακρυνθώ από το θέμα, πάρε τα ψηφίσματα που γράφτηκαν για τους Θάσιους και τους Βυζάντιους.
β. Οὐδὲν γὰρ αὐτοῖς ἀποστᾶσι γέγονεν ὧν προσεδόκησαν. (Ἰσοκράτης, Ἀρχίδαμος 64)
Μτφρ: Γιατί, από την ώρα που αυτοί αποστάτησαν, δεν έγινε τίποτα από εκείνα που προσδοκούσαν.
γ. Ἀλλ' οὐδὲ μὴν ναῦς ἔστιν ᾗ σωθεῖμεν ἂν φεύγοντες. (Εὐριπίδης, Ἑλένη 1047)
Μτφρ: Δεν υπάρχει όμως πλοίο με το οποίο, αν φύγουμε, θα μπορέσουμε να σωθούμε.
δ. Οὗτός τε ὁ λόγος, ὃν διεληλύθαμεν, ἔμοιγε δοκεῖ ἔτι ὅμοιος εἶναι καὶ πρότερον. (Πλάτων, Κρίτων 48b)
Μτφρ: Και αυτό το θέμα που έχουμε πραγματευτεί μου φαίνεται πως είναι το ίδιο με το προηγούμενο.
|
| 2. Συμφωνία κατά το νοούμενο.
|
Στην προκειμένη περίπτωση η αναφορική αντωνυμία συμφωνεί με τον προσδιοριζόμενο όρο ως προς το νοούμενό του και όχι ως προς τον γραμματικό τύπο. Παρουσιάζει τέσσερις μορφές διατύπωσης, ήτοι:
|
- Η αναφορική αντωνυμία συμφωνεί ως προς το γένος και τον αριθμό αυτών που δηλώνονται περιληπτικά από τον προσδιοριζόμενο όρο. Ο προσδιοριζόμενος όρος δηλαδή είναι περιληπτική έννοια.
| Παραδείγματα
|
α. Συνεφείπετο δὲ αὐτοῖς καὶ τὸ Ἀρκαδικὸν ὁπλιτικόν͵ ὧν ἦρχε Κλεάνωρ ὁ Ὀρχομένιος. (Ξενοφῶν, Κύρου Ἀνάβασις 4.8.18) τὸ Ἀρκαδικὸν ὁπλιτικόν: λέξη περιληπτικής έννοιας = οἱ Ἀρκάδες ὁπλῖται.
Μτφρ: Τους ακολουθούσαν δε και οι οπλίτες των Αρκάδων, των οποίων αρχηγός ήταν ο Κλεάνωρ από τον Ορχομενό.
β. Οὑτωσὶ περὶ τούτου ἀκήκοα, ὦ φίλε Σώκρατες, οὐκ εἶναι ἀνάγκην τῷ μέλλοντι ῥήτορι ἔσεσθαι τὰ τῷ ὄντι δίκαια μανθάνειν ἀλλὰ τὰ δόξαντ᾽ ἂν πλήθει οἵπερ δικάσουσιν. (Πλάτων, Φαῖδρος 260a) πλήθει: περιληπτική έννοια = οἱ πολῖται.
Μτφρ: Φίλε Σωκράτη, έτσι ακριβώς έχω ακούσω για αυτό το θέμα, ότι δηλαδή δεν είναι ανάγκη αυτός που σκοπεύει να γίνει ρήτορας να μάθει τα πραγματικά δίκαια, αλλά όσα φαίνονται δίκαια στο πλήθος το οποίο θα δικάσει.
|
- Η αναφορική αντωνυμία τίθεται στον πληθυντικό αριθμό, αν ο προσδιοριζόμενος όρος δηλώνει μια ομοειδή τάξη πραγμάτων, είναι δηλαδή γενική έννοια.
| Παραδείγματα
|
- Αὐχμηρός γέ τις, ἦν δ' ἐγώ, ὢν καὶ ἀπὸ παντὸς περιουσίαν ποιούμενος, θησαυροποιὸς ἀνήρ –οὓς δὴ καὶ ἐπαινεῖ τὸ πλῆθος. (Πλάτων, Πολιτεία 8.554a) ἀνήρ: λέξη γενικής έννοιας = οἱ ἄνθρωποι.
Μτφρ: Είναι βέβαια, είπα, ελεεινά γλίσχρος, αφού επιδιώκει από το καθετί να κερδίσει, άνθρωπος που συγκεντρώνει πλούτη –από αυτούς που θαυμάζει το πλήθος.
|
- Αν αναφορική αντωνυμία είναι γενική έννοια, τότε ο προσδιοριζόμενος όρος τίθεται στον πληθυντικό αριθμό.
| Παραδείγματα
|
- Καὶ αὐτὸς δὲ ὅ τι που καλὸν ἴδοι ἐς στρατιάν, ταῦτα κτώμενος διεδωρεῖτο τοῖς ἀεὶ ἀξιωτάτοις, νομίζων ὅ τι καλὸν κἀγαθὸν ἔχοι τὸ στράτευμα, τούτοις ἅπασιν αὐτὸς κεκοσμῆσθαι. (Ξενοφῶν, Κύρου Παιδεία 3.3.6)
Μτφρ: Και ο ίδιος εξάλλου, οτιδήποτε καλό για τον στρατό του έβλεπε, αφού το έπαιρνε, το μοίραζε ως δώρο σε κείνους που διακρίνονταν πάντα, γιατί πίστευε πως οτιδήποτε χρήσιμο και καλό είχε ο στρατός του, με όλα αυτά κοσμούνταν ο ίδιος.
|
- Η αναφορική αντωνυμία τίθεται σε ουδέτερο γένος ενικού αριθμού, όταν ισχύουν οι δύο προϋποθέσεις, ήτοι η αναφορική αντωνυμία:
→ προσδιορίζει όρο γενικής έννοιας με εννοούμενη τη λέξη πρᾶγμα (π1)
→ αναφέρεται σε ολόκληρο το νόημα της προσδιοριζόμενης πρότασης με εννοούμενη και πάλι τη λέξη πρᾶγμα (π2).
| Παραδείγματα
|
- Φίλον δέ, ὃ μέγιστον ἀγαθὸν εἶναί φασιν, ὁρᾶν ἔφη τοὺς πολλοὺς οὔτε ὅπως κτήσωνται φροντίζοντας οὔτε ὅπως οἱ ὄντες αὐτοῖς σῴζωνται. (Ξενοφῶν, Ἀπομνημονεύματα 2.4.2)
Μτφρ: Φίλο όμως, πράγμα που λένε πως είναι το πιο σημαντικό αγαθό, ισχυρίστηκε πως δεν βλέπει τους πολλούς ούτε να φροντίζουν πώς θα τον αποκτήσουν, ούτε πώς θα διατηρήσουν αυτούς που έχουν.
- Οἱ Λακεδαιμόνιοι τῶν ἐν Πελοποννήσῳ πόλεων ὑπώπτευόν τινας ἀποστήσεσθαι πρὸς τοὺς Ἀργείους, ὅπερ καὶ ἐγένετο. (Θουκυδίδης, Ἱστορίαι 5.14.4)
Μτφρ: Οι Λακεδαιμόνιοι υποπτεύονταν ότι κάποιες από τις πόλεις στην Πελοπόννησο θα αποσκιρτήσουν και θα συμμαχήσουν με τους Αργείους, πράγμα (= υπόνοια) βέβαια που δεν διαψεύστηκε.
|
| 3. Συμφωνία προς το κατηγορούμενο.
|
|
Η αναφορική αντωνυμία συμφωνεί στο γένος και στον αριθμό όχι με τον όρο της προσδιοριζόμενης πρότασης, αλλά με το κατηγορούμενο της αναφορικής πρότασης στην οποία ανήκει· και αυτό συμβαίνει, όταν της αποδίδεται ουσιαστικό της αναφορικής πρότασης ως κατηγορούμενο.
|
| Παραδείγματα
|
- Λόγοι μήν εἰσιν ἐν ἑκάστοις ἡμῶν, ἃς ἐλπίδας ὀνομάζομεν; (Πλάτων, Φίληβος 40a)
Μτφρ: Υπάρχουν βέβαια μέσα στον καθένα μας λόγοι, που ονομάζουμε ελπίδες;
- Τὸ ἄλφα σημαίνει πολλαχοῦ τὸ ὁμοῦ, καὶ ἐνταῦθα τὴν ὁμοῦ πόλησιν καὶ περὶ τὸν οὐρανόν, οὓς δὴ «πόλους» καλοῦσιν. (Πλάτων, Κρατύλος 405c)
Μτφρ: Το άλφα σε πολλά μέρη σημαίνει το μαζί και εδώ (η λέξη Ἀπόλλων) σημαίνει την ταυτόχρονη περιστροφή και γύρω από τον ουρανό, που αποκαλούν βέβαια περιόδους.
|
| 4. Αναφορική έλξη.
|
Συχνά, η αναφορική αντωνυμία έλκεται από την πτώση του προσδιοριζόμενου όρου της και δεν τίθεται στην πτώση που απαιτεί ο συντακτικός ρόλος της στα συμφραζόμενα της αναφορικής πρότασης στην οποία και ανήκει.
Στη συγκεκριμένη μορφή αναφορικής έλξης η αναφορική αντωνυμία τίθεται σε πτώση:
Το συντακτικό αυτό φαινόμενο ονομάζεται αναφορική έλξη και παρατηρείται, όταν η αναφορική αντωνυμία, υπό κανονικές συνθήκες, θα ήταν αντικείμενο σε πτώση:
- αιτιατική (π3) και, σπανιότερα,
- ονομαστική (π4) ή
- δοτική (π5).
Όταν η αναφορική αντωνυμία οἷος λειτουργεί ως κατηγορούμενο στο υποκείμενο της ελλιπούς, λόγω παράλειψης του ρήματος εἰμί, αναφορικής πρότασης, τίθεται στην πτώση του εννοούμενου όρου - δεικτικής αντωνυμίας ή ουσιαστικού (π6).
|
| Παραδείγματα
|
- Βουλοίμην δ᾽ ἂν ὑμᾶς καὶ τοῦτο κατανοῆσαι ὅτι τούτων ὧν νῦν ὑμῖν παρακελεύομαι οὐδὲν τοῖς δούλοις προστάττω. (Ξενοφῶν, Κύρου Παιδεία 8.6.13) ὧν = τούτων, ἅ.
Μτφρ: Θέλω να κατανοήστε και αυτό ότι δηλαδή κανένα από αυτά που τώρα σας προτρέπω δεν το προστάζω στους δούλους.
- Ἀλλ’ εἰ μέν τινος ἄλλου δεῖ πρὸς τούτοις οἷς λέγει Ξενοφῶν, καὶ αὐτίκα ἐξέσται ποιεῖν. (Ξενοφῶν, Κύρου Ἀνάβασις 3.2.33) οἷς = τούτοις, ἅ.
Μτφρ: Αλλά, αν χρειάζεται κάτι άλλο, πέρα από κείνα που λέει ο Ξενοφώντας, είναι δυνατόν αργότερα να το κάνουμε.
- Φοβοίμην δ’ ἂν τῷ ἡγεμόνι, ᾧ δοίη, ἕπεσθαι, μὴ ἡμᾶς ἀγάγῃ, ὅθεν οὐκ ἔσται ἐξελθεῖν. (Ξενοφῶν, Κύρου Ἀνάβασις 1.3.17) ᾧ = ὅν.
Μτφρ: Φοβάμαι δε να ακολουθήσω τον οδηγό που θα μας δώσει, μήπως μας οδηγήσει εκεί, από όπου δεν θα μπορέσουμε να βγούμε.
- Ἐν ὀλίγῳ γὰρ πολλαὶ [νῆες] ἀργότεραι μὲν ἐς τὸ δρᾶν τι ὧν βούλονται ἔσονται, ῥᾷσται δὲ ἐς τὸ βλάπτεσθαι ἀφ' ὧν ἡμῖν παρεσκεύασται. (Θουκυδίδης, Ἱστορίαι 7.67.3) ἀφ' ὧν = ἀπὸ τούτων, ἅ.
Μτφρ: Γιατί πολλά πλοία σε μικρό χώρο θα είναι αρκετά βραδυκίνητα για να εφαρμόσουν τη στρατηγική που θέλουν, και πιο εύκολα να υποστούν βλάβη με τις προετοιμασίες που έχουμε ετοιμάσει.
- Παρ' ὧν βοηθεῖς οὐκ ἀπολήψῃ χάριν. (Αἰσχίνης, Περὶ παραπρεσβείας 117) ὧν = παρὰ τούτων, οἷς.
Μτφρ: Από αυτούς που βοηθάς δεν πρόκειται να δεχτείς ευγνωμοσύνη.
- Ἡμεῖς δὲ γνόντες μὲν τοῖς οἵοις ἡμῖν τε καὶ ὑμῖν χαλεπὴν πολιτείαν εἶναι δημοκρατίαν, … σὺν τῇ Λακεδαιμονίων γνώμῃ τήνδε τὴν πολιτείαν καθίσταμεν. (Ξενοφῶν, Ἑλληνικὰ 2.3.25) τοῖς οἵοις ἡμῖν τε καὶ ὑμῖν = τοῖς τοιούτοις, οἷοί ἐσμεν ἡμεῖς τε καὶ ὑμεῖς.
Μτφρ: Εμείς δε, επειδή καταλάβαμε πως η δημοκρατία είναι ολέθριο πολίτευμα για τέτοιους ανθρώπους όπως είμαστε εμείς και σεις, με τη σύμφωνη γνώμη των Λακεδαιμονίων εγκαθιδρύσαμε αυτό εδώ το πολίτευμα.
|
| Σημείωση 11η:
|
Η αναφορική αντωνυμία οἷος δεν εισάγει πρόταση, όταν λειτουργεί ως:
- λεκτική μονάδα στην προσωπικής έκφρασης περίφραση οἷός τ’ εἰμὶ (π1)
- λεκτική μονάδα στην απρόσωπης έκφρασης περίφραση οἷόν τ’ ἐστὶν (π2)
- επιτατικό μόριο σε επίθετο υπερθετικού βαθμού (π3)
- επιτατικό μόριο σε επίρρημα υπερθετικού βαθμού (π4)
- μόριο προτασσόμενο σε αντικειμενικής αιτιολογίας αιτιολογική μετοχή (π5)
|
| Παραδείγματα
|
- Οἷοί τ' εἰσὶν οἱ πολλοὶ οὐ τὰ σμικρότατα τῶν κακῶν ἐξεργάζεσθαι. (Πλάτων, Κρίτων 44d)
Μτφρ: Ο πολύς κόσμος είναι ικανός να επιφέρει όχι τις μικρότερες από τις συμφορές.
- Οὐδὲν δὲ τούτων οἷόν τ' ἐστὶ γενέσθαι. (Ἰσοκράτης, Περὶ εἰρήνης 26)
Μτφρ: Δεν είναι δυνατόν να γίνει κανένα από αυτά.
- Καὶ ἄλλους λόγους ὡς οἷόν τ' ἀληθεστάτους λέγουσιν. (Δημοσθένης, Κατὰ Φιλίππου Δ΄ 55)
Μτφρ: Και άλλα λόγια όσο γίνεται πιο αληθινά λένε.
- Ἡμῖν οὖν τούτων δέδοκται ἐπιμεληθῆναι ὡς οἷόν τε μάλιστα. (Πλάτων, Λάχης 179a)
Μτφρ: Εμείς λοιπόν έχουμε αποφασίσει να τους φροντίσουμε όσο μπορούμε καλύτερα.
- Ἦσαν γὰρ καὶ ἄνθρωποι κατὰ τοὺς ἀγροὺς καὶ κατασκευή, οἷα ἀπροσδοκήτου κακοῦ ἐν εἰρήνῃ γενομένου. (Θουκυδίδη, Ἱστορία 2.5.4)
Μτφρ: Γιατί υπήρχαν στα κτήματα και άνθρωποι και νοικοκυριά, επειδή το απροσδόκητο κακό τους βρήκε σε περίοδο ειρήνης.
|
| 5. Αναφορική έλξη και παράλειψη του προσδιοριζόμενου όρου.
|
|
Όταν η αναφορική αντωνυμία αναφέρεται σε δεικτική αντωνυμία, απρόθετη ή εμπρόθετη, συνήθως αυτή παραλείπεται. Τη συντακτική θέση του παραλειπόμενου όρου τότε την καταλαμβάνει η αναφορική πρόταση.
|
| Παραδείγματα
|
- ἄνδρες, ἀκούσατε ὧν προσδοκεῖ μοι. (Ξενοφῶν, Κύρου Ἀνάβασις 3.2.34) ὧν = τούτων, ἅ.
Μτφρ: Άνδρες, ακούστε όσα θεωρώ χρειαζούμενα.
- Προσέχετε τὸν νοῦν οἷς ἐρῶ (Δημοσθένης, Κατ’ Ἀνδροτίωνος 4) οἷς = τούτοις, ἅ.
Μτφρ: Να έχετε τον νου σας σε αυτά που θα πω.
- Ἐπαινῶ σε ἐφ' οἷς λέγεις τε καὶ πράττεις. (Ξενοφῶν, Κύρου Ἀνάβασις 3.1.45) ἐφ' οἷς = ἐπὶ τούτοις, ἅ.
Μτφρ: Σε επαινώ για όσα και λες και κάνεις.
- Ἀλλὰ καὶ τἄλλ’ οὕτω προσελήλυθε πάντα πρὸς ὑμᾶς ὥσθ’ ἥκιστ’ ἐν οἷς ἀκηκόατ’ ἄξιός ἐστι μισεῖσθαι. (Δημοσθένης, Κατ’ Ἀνδροτίωνος 69) ἐν οἷς ἀκηκόατ’ = ἐν τούτοις, ὧν ἀκηκόατε.
Μτφρ: Αλλά και σε όλα τα άλλα συμπεριφέρθηκε κατά τέτοιον τρόπο απέναντί σας, ώστε ελάχιστα να είναι άξιος να τον μισήσετε.
|
Όταν παραλείπεται το τοπικό ή τροπικό επίρρημα της προσδιοριζόμενης πρότασης, τότε η αναφορική πρόταση που εισάγεται με το αναφορικό τοπικό ή τροπικό επίρρημα το αντικαθιστά συντακτικά.
| Παραδείγματα
|
- Δεῦρο ἐντραπόμενοι κατὰ τὸν Ἰλισσὸν ἴωμεν, εἶτα ὅπου ἂν δόξῃ ἐν ἡσυχίᾳ καθιζησόμεθα. (Πλάτων, Φαῖδρος 229a) ὅπου = ἐκεῖ, ὅπου.
Μτφρ: Στρίβοντας εδώ ας πάμε προς τον Ιλισσό, έπειτα όπου μας αρέσει θα καθίσουμε στην ησυχία.
- Ὅθεν ἀπελίπομεν, ἐπανέλθωμεν, εἴ σοι ἡδομένῳ ἐστίν. (Πλάτων, Φαίδων 78b) ὅθεν = ἐκεῖ, ὅθεν.
Μτφρ: Από το σημείο που αφήσαμε τη συζήτησή μας, ας επανακάμψουμε, αν ευαρεστείσαι.
- Ἐπέταξαν σὺν Παυσανίᾳ διαλλάξαι ὅπῃ δύναιντο κάλλιστα. (Ξενοφῶν, Ἑλληνικὰ 2.4.38) ὅπῃ = οὕτως, ὅπῃ.
Μτφρ: Έδωσαν εντολή να συνδιαλλαγούν με τον Παυσανία όπως μπορούσαν καλύτερα.
- Ἡ δὲ τροφὸς ἀνωλοφύρατό τε καὶ περιεκάλυπτεν ἄμφω ὥσπερ ἡ Πάνθεια ἐπέστειλεν. (Ξενοφῶν, Κύρου Παιδεία 7.3.14) ὥσπερ = οὕτως, ὥσπερ
Μτφρ: Η δε παραμάνα κλαίγοντας γοερά τους σκέπασε και τους δυο, όπως ακριβώς η Πάνθεια της είχε προστάξει.
- Φοβοίμην δ’ ἂν τῷ ἡγεμόνι, ᾧ δοίη, ἕπεσθαι, μὴ ἡμᾶς ἀγάγῃ, ὅθεν οὐκ ἔσται ἐξελθεῖν. (Ξενοφῶν, Κύρου Ἀνάβασις 1.3.17) ὅθεν = ἐκεῖσε
Μτφρ: Φοβάμαι δε να ακολουθήσω τον οδηγό που θα μας δώσει, μήπως μας οδηγήσει εκεί, από όπου δεν θα μπορέσουμε να βγούμε.
|
| 6. Αναφορική έλξη και μετάθεση του προσδιοριζόμενου όρου.
|
Α. Όταν η αναφορική αντωνυμία προσδιορίζει ουσιαστικό, τότε αυτό μπορεί να μετατεθεί από την κύρια πρόταση στην αναφορική, προς το τέλος της και χωρίς άρθρο. (π1, π2, π3)
Β. Αυτή η μετάθεση του ουσιαστικού ενίοτε συμβαίνει και χωρίς να προηγηθεί έλξη του αναφορικού. (π4, π5)
|
| Παραδείγματα
|
- Εἰ μὴ μανθάνετε κακὰ σπεύδοντες, ἢ ἀμαθέστατοί ἐστε ὧν ἐγὼ οἶδα Ἑλλήνων, ἢ ἀδικώτατοι. (Θουκυδίδης, Ἱστορίαι 6.40.1) ὧν ἐγὼ οἶδα Ἑλλήνων = τῶν Ἑλλήνων, οὓς ἐγὼ οἶδα.
Μτφρ: Αν δεν αντιλαμβάνεστε ότι οι σκοποί σας είναι ολέθριοι, ή είστε οι πιο ανόητοι από τους Έλληνες που προσωπικά γνωρίζω, ή οι πιο άδικοι.
- Ἀθηναῖοι δὲ [τροπαῖον ἔστησαν] ἧς τε οἱ Τυρσηνοὶ τροπῆς ἐποιήσαντο τῶν πεζῶν ἐς τὴν λίμνην καὶ ἧς αὐτοὶ τῷ ἄλλῳ στρατοπέδῳ. (Θουκυδίδης, Ἱστορίαι 7.54) τροπῆς καὶ ἧς = ἕνεκα τροπῆς, ἣν οἱ Τυρσηνοὶ ἐποιήσαντο, καὶ ταύτης, ἥν.
Μτφρ: Οι δε Αθηναίοι έστησαν τρόπαιο τόσο γιατί οι Τυρσηνοί έτρεψαν σε φυγή το πεζικό κοντά στον βάλτο, όσο και γιατί οι ίδιοι νίκησαν το υπόλοιπο στράτευμα.
- Ὅπως δὲ μή, εἰ ἀποτρέποιτο, καταγελῷεν αὐτοῦ οἱ ἄλλοι τριάκοντα, ἐπορεύετο σὺν ᾗ εἶχε δυνάμει. (Ξενοφῶν, Ἑλληνικὰ 4.1.23) σὺν ᾗ εἶχε δυνάμει = σὺν τῇ δυνάμει, ἣν εἶχε.
Μτφρ: Για να μην τον ειρωνευτούν οι άλλοι τριάντα, αν δεν πραγματοποιούσε την επιχείρηση, άρχισε να πορεύεται με τη στρατιωτική δύναμη που διέθετε.
- Περὶ τοῦ δικαίου γε οὐκ ἀπεκρύπτετο ἣν εἶχε γνώμην. (Ξενοφῶν, Ἀπομνημονεύματα 4.4.1) ἣν εἶχε γνώμην = τὴν γνώμην, ἣν εἶχε.
Μτφρ: Σχετικά με δίκαιο βέβαια δεν έκρυβε τη γνώμη του.
- Ἀδικεῖ Σωκράτης οὓς μὲν ἡ πόλις νομίζει θεοὺς οὐ νομίζων (Ξενοφῶν, Ἀπομνημονεύματα 1.1.1) θεούς οὐ νομίζων = θεοὺς οὐ νομίζων, οὓς ἡ πόλις νομίζει.
Μτφρ: Ο Σωκράτης αδικεί, γιατί δεν πιστεύει στους θεούς που πιστεύει η πόλη.
|
Γ. Αν το προσδιοριζόμενο από την αναφορική αντωνυμία ουσιαστικό συνοδεύεται από επιθετικό προσδιορισμό ή ετερόπτωτο προσδιορισμό γενικής πτώσης (γενική κτητική, γενική διαιρετική, γενική υποκειμενική … ), τότε είναι δυνατόν να επισυμβούν οι εξής μεταθέσεις:
- Το ουσιαστικό μετατοπίζεται στην αναφορική πρόταση μαζί με τον επιθετικό προσδιορισμό, ενώ παραμένει στην κύρια πρόταση η δεικτική αντωνυμία.
| Παραδείγματα
|
- Ἃ μὲν διελέχθη οὗτος μὲν τῷ πατρί, ἐκεῖνος δὲ Ἀρχεβιάδῃ, ταῦτ’ ἐστιν· ὧν ἐγὼ ἤθελον τούτῳ ταύτην ἥτις εἴη μεγίστη πίστις δοῦναι, ἦ μὴν ἐγὼ τοῦ πατρὸς ἀκούειν. (Δημοσθένης, Πρὸς Κάλλιππον 12)
Μτφρ: Η συζήτησή του με το πατέρα μου και εκείνου με τον Αρχεβιάδη αυτή ήταν· για το αντικείμενό της θέλησα να ορκιστώ στον ενάγοντα με τον πιο βαρυσήμαντο όρκο, ότι δηλαδή πράγματι αυτά τα άκουσα από τον πατέρα μου.
|
- Το ουσιαστικό μετατοπίζεται στην αναφορική πρόταση, ενώ παραμένει στην κύρια πρόταση ο επιθετικός προσδιορισμός.
| Παραδείγματα
|
- Οὐ μὴν ἀλλ᾽ ἔγωγ᾽ οἶμαί μοι προσήκειν ἀμφότερ᾽ ὑμῖν ἐπιδεῖξαι, καὶ ὅτι ψεύσεται, ταῦτ᾽ ἐὰν λέγῃ, καὶ τὴν δικαίαν ἥτις ἐστὶν ἀπολογία. (Δημοσθένης, Περὶ παραπρεσβείας 203)
Μτφρ: Αλλά όμως προσωπικά βέβαια νομίζω ότι πρέπει να σας αποδείξω και τα δύο, δηλαδή και ότι θα πει ψέματα, αν ισχυριστεί αυτά, και ποια είναι η δίκαιη απολογία.
|
- Το ουσιαστικό μετατοπίζεται στην κύρια πρόταση, ενώ μετατοπίζεται στην αναφορική ο επιθετικός προσδιορισμός.
| Παραδείγματα
|
- Οἱ δὲ ἐς τὰς ναῦς, αἳ ἐφρούρουν δύο, καταφυγόντες διασῴζονται. (Θουκυδίδης, Ἱστορίαι 4.113.2)
Μτφρ: Άλλοι δε σώθηκαν βρίσκοντας καταφύγιο στα δύο πλοία τους που φρουρούσαν το μέρος.
|
- Το ουσιαστικό παραμένει στην κύρια πρόταση, ενώ μετατοπίζεται στην αναφορική ο ετερόπτωτος γενικής πτώσης προσδιορισμός.
| Παραδείγματα
|
- Παισὶ δ' αὖ ὅσοι τῶνδε πάρεστε ἢ ἀδελφοῖς ὁρῶ μέγαν τὸν ἀγῶνα. (Θουκυδίδης, Ἱστορίαι 2.45.1)
Μτφρ: Για των προκείμενων νεκρών όμως τα παιδιά πάλι και τα αδέρφια, όσοι παρευρίσκεστε εδώ, βλέπω ότι θα είναι μεγάλη η προσπάθεια.
|
- Το ουσιαστικό παραμένει στην κύρια πρόταση μαζί με έναν από τους επιθετικούς προσδιορισμούς, ενώ μετατοπίζονται στην αναφορική οι υπόλοιποι επιθετικοί προσδιορισμοί.
| Παραδείγματα
|
- Ἵπποι μὲν μέγ' ἄρισται ἔσαν Φηρητιάδαο,
τὰς Εὔμηλος ἔλαυνε ποδώκεας ὄρνιθας ὥς. (Ὅμηρος, Ἰλιὰς 2.763-764)
Μτφρ: Άριστ’ αναδείχτηκαν με διαφορά τ’ άλογα του Φέρητα που τα οδηγούσε ο Εύμηλος σαν γοργόποδα πουλιά.
|
| 7. Αντίστροφη έλξη ή ανθέλξη.
|
Στην αντίστροφη έλξη έλκεται ο προσδιοριζόμενος όρος από την αναφορική αντωνυμία. Τούτο συμβαίνει, όταν η αναφορική πρόταση παρεμβάλλεται μεταξύ του προσδιοριζόμενου όρου και της κύριας πρότασης. (π1).
Ο προσδιοριζόμενος όρος μπορεί να είναι:
- όνομα (π2)
- επίρρημα (π3).
|
| Παραδείγματα
|
- Τὸν ἄνδρα τοῦτον, ὃν πάλαι ζητεῖς ἀπειλῶν κἀνακηρύσσων φόνον τὸν Λαΐειον, οὗτός ἐστιν ἐνθάδε. (Σοφοκλῆς, Οἰδίπους τύραννος 449-451) Τὸν ἄνδρα τοῦτον = ὁ ἀνὴρ οὗτος, ὃν πάλαι ζητεῖς …., οὗτός ἐστιν ἐνθάδε.
Μτφρ: Αυτός ο άντρας που από καιρό ζητάς με απειλές και προκηρύξεις για τον φόνο του Λάιου, αυτός βρίσκεται εδώ.
- Πολιτείαν δ’ οἵαν εἶναι χρή, παρὰ μόνοις ἡμῖν ἐστιν. (Ἰσοκράτης, Ἀρχίδαμος 48) πολιτείαν δ’ = πολιτεία δέ.
Μτφρ: Πολίτευμα δε, τέτοιο που πρέπει να υπάρχει, μόνον εμείς έχουμε.
- Πολλαχοῦ γὰρ καὶ ἄλλοσε ὅποι ἂν ἀφίκῃ, ἀγαπήσουσί σε. (Πλάτων, Κρίτων 45b-c) ἄλλοσε = ἀλλαχοῦ (κατά το πολλαχοῦ)
Μτφρ: Σε πολλά άλλα μέρη βέβαια, όπου κι αν πας, θα σε υποδεχτούν φιλικά.
|
Συχνά, παρατηρείται η ανθέλξη, μετά από την παράλειψη του εἰμί, στις φράσεις:
- οὐδεὶς ὅστις (σπάνια με το ὃς) οὐ (π.α)
- θαυμαστὸν ὅσος, αντί του θαυμαστόν ἔστιν, ὅσος (π.β)
- θαυμαστοῦ ὅσου, αντί του θαυμαστόν ἔστιν, ὅσου (π.γ)
- θαυμασίως ὡς, αντί του θαυμάσιόν ἐστιν, ὡς. (π.δ)
| Παραδείγματα
|
α. Οὐδενὸς ὅτου οὐ πάντων ἂν ὑμῶν καθ' ἡλικίαν πατὴρ εἴην. (Πλάτων, Πρωταγόρας 317c) Οὐδενὸς ὅτου = οὐδεὶς πάντων ὑμῶν ἔστιν ὅστις, ὅτου καθ' ἡλικίαν πατὴρ εἴην
Μτφρ: Δεν υπάρχει κανείς από όλους σας, για τον οποίο να μην είναι πατέρας από άποψη ηλικίας.
β. Οἱ δ' ἐμοὶ συγγιγνόμενοι τὸ μὲν πρῶτον φαίνονται ἔνιοι μὲν καὶ πάνυ ἀμαθεῖς, πάντες δὲ προϊούσης τῆς συνουσίας, οἷσπερ ἂν ὁ θεὸς παρείκῃ, θαυμαστὸν ὅσον ἐπιδιδόντες, ὡς αὑτοῖς τε καὶ τοῖς ἄλλοις δοκοῦσι. (Πλάτων, Θεαίτητος 150d) θαυμαστὸν ὅσον = θαυμαστόν ἐστιν, ὅσον (ἐπιδιδόασιν).
Μτφρ: Όσοι με συναναστρέφονται αρχικά ορισμένοι φαίνονται πάρα πολύ αμαθείς, καθώς όμως προχωρά η συζήτηση, σε όσους βέβαια το επιτρέπει ο θεός, εμφανίζουν αξιοθαύμαστη βελτίωση, όπως και οι ίδιοι και οι άλλοι.
γ. Ὁ Θρασύμαχος ὡμολόγησε πάντα ταῦτα […] οὐ ῥᾳδίως, ἀλλ' ἑλκόμενος καὶ μόγις, μετὰ ἱδρῶτος θαυμαστοῦ ὅσου, ἅτε και θέρους ὄντος (Πλάτων, Πολιτεία 350c-d) θαυμαστοῦ ὅσου = θαυμαστόν ἐστι, μεθ' ὅσου.
Μτφρ: Ο Θρασύμαχος τα ομολόγησε όλα αυτά όχι έτσι εύκολα, αλλά με δυσκολία και συρόμενος, χύνοντας ποτάμι τον ιδρώτα, γιατί ήταν και καλοκαίρι.
δ. Θαυμασίως ὡς ἄθλιος γέγονεν (Πλάτων, Γοργίας 471a) θαυμασίως ὡς ἄθλιος γέγονεν = θαυμάσιόν ἐστι, ὡς ἄθλιος γέγονε.
Μτφρ: Έγινε με πολύ παράξενο τρόπο δυστυχισμένος.
|
| 8. Ανθέλξη και βραχυλογία.
|
Συμβαίνει μερικές φορές μετά την ανθέλξη να παραλείπεται η αναφορική αντωνυμία από την αναφορική πρόταση και το ρήμα εἰμὶ από την κύρια πρόταση. Αποτέλεσμα των παραλείψεων αυτών είναι η σύμφυρση των δύο προτάσεων σε μία.
Κατά τη συγχώνευση και τη βραχυλογική εκφορά τους το κατηγορούμενο του προσδιοριζόμενου όρου αφομοιώνεται πτωτικά από αυτόν.
|
| Παραδείγματα
|
- Ταύτην γὰρ ἐσχάτην δίκην δυνάμεθα παρ’ αὐτῶν λαβεῖν. (Λυσίας, Κατὰ Ἐρατοσθένους 37) Σε αναλυτική εκφορά του λόγου, η φράση διατυπώνεται ως εξής: αὕτη γάρ ἐστιν ἡ ἐσχάτη δίκη, ἣν δυνάμεθα παρ’ αὐτῶν λαβεῖν.
Μτφρ: Γιατί η εσχάτη των ποινών είναι η τιμωρία που μπορούμε να τους επιβάλουμε.
|
| 9. Εγκιβωτισμός.
|
Η αναφορική πρόταση μερικές φορές ενσωματώνει:
- μια άλλη δευτερεύουσα πρόταση (π1)
- ή μια μετοχοποιημένη δευτερεύουσα πρόταση (π2).
Στις περιπτώσεις αυτές η αναφορική αντωνυμία τίθεται στην πτώση των συντακτικών αναγκών της εγκιβωτισμένης δευτερεύουσας πρότασης ή της μετοχοποιημένης πια και πρώην δευτερεύουσας πρότασης και, ειδικότερα, στην πτώση της παραλειπόμενης δεικτικής ή της προσωπικής αντωνυμίας τους.
|
| Παραδείγματα
|
- Πόλεμον μὲν μικροῦ δεῖν πρὸς ἅπαντας ἀνθρώπους ἀναιρούμεθα, πρὸς δὲ τοῦτον οὐχ ἡμᾶς αὐτοὺς ἀσκοῦμεν, ἀλλ' ἀνθρώπους τοὺς μὲν ἀπόλιδας, τοὺς δ' αὐτομόλους, τοὺς δ' ἐκ τῶν ἄλλων κακουργιῶν συνερρυηκότας, οἷς ὁπόταν τις διδῷ πλείω μισθόν, μετ' ἐκείνων ἐφ' ἡμᾶς ἀκολουθήσουσιν. (Ἰσοκράτης, Περὶ εἰρήνης 44) οἷς ὁπόταν τις διδῷ πλείω μισθόν, μετ' ἐκείνων ἐφ' ἡμᾶς ἀκολουθήσουσιν= οἵ, ὁπόταν τις αὐτοῖς διδῷ πλείω μισθόν, μετ' ἐκείνων ἐφ' ἡμᾶς ἀκολουθήσουσιν.
Μτφρ: Ανοίγουμε μεν μέτωπα πολέμου εναντίον σχεδόν όλων των ανθρώπων, οι ίδιοι όμως δεν ασκούμαστε για να πολεμήσουμε, αλλά χρησιμοποιούμε τους εξόριστους, τους λιποτάκτες και τους καταζητούμενους για διάφορα κακουργήματα που έχουν συρρεύσει εδώ, οι οποίοι, αν άλλοι τους δώσουν μεγαλύτερο μισθό, θα πάρουν το μέρος τους και θα πολεμήσουν εναντίον μας.
- Ἀνόητον δ' ἐπὶ τοιούτους ἰέναι ὧν κρατήσας μὴ κατασχήσει τις. (Θουκυδίδης, Ἱστορίαι 6.11.1) ὧν κρατήσας μὴ κατασχήσει τις = οὓς, ἐπειδὰν (ή μήδ’ ἐὰν) αὐτῶν κρατήσῃ, μὴ κατασχήσει τις.
Μτφρ: Δεν έχει κανένα νόημα να επιτεθεί κανείς σε τόσους πολλούς, τους οποίους, όταν (ή ακόμα και αν) τους νικήσει, δεν θα τους καθυποτάξει.
|
